وقتی روان شناسی به کمک بیماران سرطانی می‌آید
این مقاله به معرفی تخصص میان رشته‌ای سایکوانکولوژی می‌پردازد. رشته‌ای با سابقه چند ده ساله در جهان امروز که در زمینۀ مباحث روان شناختی و اجتماعی بیماری سرطان است. در ادامه، مقاله وضعیت نگران‌کنندۀ روانی بیماران سرطانی در ایران به نسبت سایر کشورها مطرح می‌شود. در نهایت سه نمونه از مراکز شبه‌دولتی و خیریه‌ای که در ایران ارائه‌کنندۀ خدمات سایکوانکولوژی هستند، معرفی می‌شوند.
سایکوانکولوژی چیست؟
سایکوانکوژی یک حیطۀ مطالعاتی و عملیاتی میان‌رشته‌ای در زمینۀ روان شناسی و سرطان شناسی است.
این رشته با جنبه‌ای از سرطان که فراتر از درمان پزشکی است سروکار دارد.
سایکوانکولوژی شامل بررسی جنبه‌های روان شناختی و اجتماعی سرطان است.
گاهی به آن سایکوسوشال انکولوژی یا انکولوژی رفتاری نیز گفته می‌شود.
این حیطه با اثرات سرطان بر روی سلامت روان شناختی بیمار و همچنین فاکتورهای رفتاری اثرگذار بر فرآیند بیماری سرطان و بهبود آن سروکار دارد.
سایکوانکولوژی به عنوان یک زیرتخصص دو بعد مهم روان شناختی سرطان را مورد توجه قرار می‌دهد:
واکنش‌های روان شناختی بیماران، خانواده‌ها و مراقبانشان به سرطان در هر مرحله از بیماری (که انکوسایکولوژی نامیده می‌شود)، همچنین فاکتورهای روان شناختی، رفتاری و اجتماعی که ممکن است بر فرآیند بیماری اثرگذار باشند (که سایکوسوشال انکولوژی نامیده می‌شوند).
از شکل‌گیری این تخصص در دنیا حدود ۳۵ سال می‌گذرد.
امروزه در مراکز درمانی سرطان دنیا بخش‌های سایکوانکولوژی مشغول به کار هستند.
روان شناسان، مشاوران و پرستاران برای ورود به این رشته، باید دوره‌های نظری و عملی این رشته را بگذرانند.
وضعیت روان شناختی بیماران سرطانی در ایران
در ایران، طبق گفتۀ کارشناسان، شیوع افسردگی در بیماران مبتلا به سرطان در مقایسه با دنیا بالا است.
نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که حدود صددرصد بیماران سرطانی در مشهد به سطحی از افسردگی یا اضطراب شدید دچار هستند.
همچنین در تهران نیز ۳ درصد از بیماران تمایل به خودکشی داشته‌اند.
این در حالی است که میانگین اضطراب بیماران سرطانی در دیگر کشورها حدود ۶۰ درصد است.
عمدۀ بیماران مبتلا به سرطان در ایران، بعد از اطلاع از بیماریشان و حتی در روند درمان خود، موفق به پذیرش بیماریشان نمی‌شوند.
آنها بر اثر استرس بالایی که دارند؛ به انکار، حس ناامنی و افسردگی دچار می‌شوند.
نتیجۀ این مسئله، بی‌توجهی به درمان، همکاری نکردن با پزشکان، اقدام به خودکشی، سوءتغذیه و غیره خواهد بود.
سایکوانکولوژی در خدمت کودکان مبتلا به سرطان
به نظر می‌آید بیشترین سرمایه‌گذاری بر روی سایکوانکولوژی در ایران توسط مؤسسات خیریۀ مرتبط با سرطان انجام می‌پذیرد.
در ایران همگی محک را می‌شناسند؛
بزرگترین ان‌جی‌او در کشور برای کودکان سرطانی و خانواده‌هایشان.
محک علاوه بر ارائۀ سایر خدمات مالی و پزشکی مرتبط با سرطان، بخش تخصصی و ویژه‌ای در جهت خدمات سایکوانکولوژی دارد.
خدماتی که در بخش روان شناختی محک ارائه می‌شود، چنین است:
اتاق بازی‌درمانی:
بخش کوچکی از آن برای کنترل بحران اضطراب جهت تزریق و ویزیت پزشک در کیلینک و شیمی‌درمانی و رادیوتراپی دایر است.
هدف از بازی‌درمانی در بیمارستان محک تقویت قوۀ تخیل و حس قدرت و کنترل، کاهش استرس و افزایش تعاملات اجتماعی کودک است.
همچنین مشارکت در بازی‌های گروهی موجب رعایت مقررات و افزایش روحیۀ مشارکت و همکاری در کودک است.
هنردرمانی:
هنردرمانی عبارت است از به‌کارگیری ابزار هنری مختلف که کودک بتواند از طریق آن اظهار وجود کند.
کودک از این طریق با مسائل و نگرانی‌هایی که او را به محیط درمانی کشانده، کنار می‌آید.
هنردرمانی شامل رشته‌های مختلف هنری مانند نقاشی‌درمانی و موسیقی‌درمانی، روایت‌درمانی، حرکت‌درمانی و کاردستی است.
همچنین برای والدین و مراقبین کودکان سرطانی نیز خدمات مشاورۀ فردی حضوری و تلفنی، گروه‌درمانی، هنردرمانی و کاردرمانی ارائه می‌شود.
مسئول واحد روان شناسی مؤسسۀ محک می‌گوید که از همان ابتدای شروع درمان و پذیرش در بیمارستان محک، روان شناسان در کنار کودک و خانوادۀ او قرار می‌گیرند.
روانشناسان پس از ترخیص کودک نیز همراه او هستند و در صورت فوت کودک،خدمات روان شناسی را به خانوادۀ ارائه می‌دهند.
آنها تلاش می‌کنند تا کودک و خانوادۀ او با دغدغۀ روانی کمتری مسیر درمان را طی کنند.
اهمیت این موضوع به اندازه‌ای است که محک در تلاش است تا روان شناسان و مددکاران را در کلیۀ بیمارستان‌های دارای بخش خون و آنکولوژی کودک در سراسر کشور مستقر کند.
سایکوانکولوژی برای بزرگسالان
اما بزرگسالان نیز دچار سرطان می‌شوند.
اینجا نیز مؤسسات خیریۀ سرطان، پیشگام ارائۀ خدمات سایکوانکولوژی شده‌اند.
مؤسسۀ خیریۀ سمر، یکی از شناخته‌شده‌ترین موسسات در این زمینه است.
سمر در تهران و برخی شهرستان‌ها خدماتی در این زمینه ارائه می‌دهد.
خدمات این نهاد مردمی شامل:
۱- برگزاری روزانۀ کلاس‌های گروه‌درمانی، جلسات مشاورۀ فردی برای افراد مبتلا به سرطان و خانواده‌هایشان،
۲- جلسات خانواده‌درمانی برای افراد مبتلا به سرطان و خانواده‌هایشان،
۳- تست‌های مداوم روحی و روانی برای تعیین سطح سلامت روان و افزایش آن،
۴- کلاس‌های مدیریت و کنترل خشم، ۵- کلاس ورزش‌های آرام‌بخش و کنترل استرس، است.
سایکوانکولوژی در بیمارستان‌ها
بیمارستان فوق‌تخصصی رضوی مشهد، یکی از مراکزی است که اقدام به ارائۀ فراگیر و مداوم خدمات سایکوانکولوژی به بیماران سرطانی نموده است.
مرکز تخصصی سرطان این بیمارستان، با نام مرکز مهر رضوی دو سال است که راه‌اندازی شده است.
این مرکز با هدف افزایش کیفیت زندگی بیمار، برنامه‌ای را در قالب حمایت‌های بیمار و خانوادۀ وی ارائه می‌دهد. برنامه‌ای که از ابتدای تشخیص تا بازتوانی و بهبود بیمار در خدمت بیمار است.
خدمات روان شناختی که در این مرکز به بیماران سرطانی و خانواده‌هایشان ارائه می‌شود چنین است:
گروه‌درمانی بیماران مبتلا به سرطان که شامل بیماران تحت درمان و بیماران بهبود یافته است.
مباحث مطرح شده در این جلسات به چالش‌های درونی مشترک بیماران سرطانی می‌پردازد.
همچنین،مهارت‌های مورد نیاز برای شروع زندگی جدید و تکنیک‌های کنترل خشم و استرس،از دیگر مسائل مطروحه در آن است.
خانواده‌درمانی از دیگر نیازهای بیماران سرطانی است که در این مرکز ارائه می‌شود.
در این راستا خانوادۀ بیماران به صورت ماهیانه در جلساتی به گفتمان و تبادل نظر پیرامون بیمارانشان با روان شناس و متخصصین می‌پردازند..
معنویت‌درمانی گروهی و فردیِ بیماران نیز با هدف بهبود چالش‌های بعد معنویت و کرامت نفس بیماران در این مرکز ارائه می‌شود.
مباحثی همچون، اصلاح ساختار خانواده، ارتباط بیماری با خدا، شیمی‌درمانی و زیبایی در این جلسات مطرح می‌شود.
برای بیمارانی نیز که از ایجاد ارتباط کلامی امتناع می‌ورزند، جلسات هنردرمانی این مرکز می‌تواند یک راه تخلیۀ هیجانی باشد.
نتیجه‌گیری
سایکوانکولوژی با وجود سابقۀ چند دهه‌ای آن در جهان، در داخل ایران حیطه‌ای نوپا است.
به نظر می‌آید سرمایه‌گذاری و توسعۀ این زمینۀ میان‌رشته‌ای از دو جهت بسیار ضروری و نویدبخش باشد.
نخست برای بیماران مبتلا به سرطان و خانواده‌هایشان که با خدمات سایکوانکولوژی بخش قابل توجهی از بیماری چند وجهی‌شان تسکین می‌یابد.
و از سوی دیگر، توجه بیشتر مسئولین به این نوع از خدمات، ایجادکنندۀ فرصت‌های شغلی میان‌رشته‌ای بسیاری برای دانش‌آموختگان رشته‌های مشاوره و روان شناسی است.
همان‌طور که مشاهده شد تا به حال، مؤسسات خیریه و همچنین برخی مراکز غیردولتی پیشگام خدمات سایکوانکولوژی بوده‌اند.
اما نیاز است نظام سلامت کشور، خود وارد موضوع شود و اقدامات لازم را در این زمینه به عمل آورد.
البته این مهم، مستلزم یک تعییر نگرش بنیادین در رده‌‌های بالای مسئولیتی نظام سلامت دربارۀ اثربخشی خدمات روان شناختی در حیطۀ سلامت است.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.